Powikłania po chemioterapii

Mamy szczęście żyć w czasach, gdy medycyna potrafi skutecznie leczyć wiele rodzajów nowotworów. Dostępne są różne rodzaje terapii, dzięki którym rak przestaje być wyrokiem. Niestety minusem wielu z nich jest działanie nie tylko na chore, ale i zdrowe komórki naszego organizmu. Przez to zarówno chemio-, jak i radioterapia mają wiele skutków ubocznych, o których chciałam dzisiaj napisać.

Wspomniałam już o tym przy okazji artykułu o zabiegach kosmetycznych dostępnych dla pacjentek onkologicznych, ale dzisiaj chciałam rozwinąć temat. Na początku chciałam również zaznaczyć, że ten aspekt leczenia nie jest marginalizowany przez lekarzy. Biorą oni pod uwagę skutki uboczne leczenia onkologicznego, dobierają terapie tak, by je zminimalizować, starają się pomóc pacjentom w przezwyciężeniu tych problemów. Powstała cała gałąź leczenia wspomagającego, czyli zabezpieczającego przed negatywnymi skutkami chemioterapii.

Istnieje wiele leków pomagających je łagodzić, np. leki przeciwwymiotne czy stymulujące odbudowę szpiku kostnego. Wszelkie niepokojące sygnały należy zgłaszać lekarzowi onkologowi, który prowadzi terapię.

POWIKŁANIA PO CHEMIOTERAPII

Chemioterapia polega na leczeniu nowotworów za pomocą leków cytostatycznych – pojedynczo lub (częściej) w kombinacji z innymi. Jest najczęściej łączona z innymi metodami terapii. Leki przeciwnowotworowe nie mają jednak ściśle wybiórczego charakteru, wpływają również na inne komórki, niż tylko te nowotworowe. Niekorzystnie działają na szpik kostny, nabłonek jamy ustnej, żołądka i jelit. Toksyczność może występować zarówno zaraz po podaniu, jak i kilka lat po terapii.

Działania niepożądane chemioterapii to:

- zmęczenie i osłabienie, które związane jest m.in. z zaburzeniami snu, żywienia, stanem psychicznym wywołanym przez chorobę, może również wynikać z niedokrwistości.

- nudności i wymioty – są jednym z częstszych i bardziej uciążliwych skutków ubocznych obniżających jakość codziennego funkcjonowania chorych. Mogą wynikać z podrażnienia gardła i przełyku, zaburzeń układu pokarmowego wywołanymi chorobą, zaburzeń metabolicznych, wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego czy też bólu. Istnieje wiele leków stosowanych w eliminacji tego nieprzyjemnego działania niepożądanego.

- biegunki/zaparcia – są związane z samą chorobą nowotworową (np. guzem jelita) albo też są skutkiem ubocznym stosowanego leku.

- wypadanie włosów – zarówno ze skóry głowy, jak i brwi, rzęs występuje u ponad połowy chorych leczonych chemioterapią. Może trwać do 3 miesięcy po zakończeniu ,leczenia. Nie ma obecnie żadnej terapii, która zapobiegałaby lub zmniejszała ten skutek uboczny.

- wysypka i inne problemy ze skórą i błoną śluzową jamy ustnej – do objawów należą zaczerwienienie i suchość skóry, nadżerki i owrzodzenia w jamie ustnej, silny ból ,wymagający stosowania mocnych leków przeciwbólowych, które stanowią podstawę terapii tego skutku ubocznego. Ważne jest również, aby pacjent używał miękkiej szczoteczki do zębów, niedrażniących kosmetyków pozbawionych substancji zapachowych, miękkich tkanin w ubraniach – co poprawia komfort życia osób dotkniętych tym problemem.

- niewydolność szpiku kostnego (mielosupresja) – niemal wszystkie leki stosowane w leczeniu nowotworów mogą spowodować zahamowanie czynności szpiku kostnego. Szpik po jakimś czasie się regeneruje, a wyniki krwi wracają do normy, dlatego też cykle chemii stosuje się co 14-28 dni, aby szpik mógł się odnowić. Największym problemem pozostaje gorączka neutropeniczna (obniżenie liczby neutrofilów występujące z gorączką powyżej 38,5 stopnia), która wymaga podania antybiotyku i opóźnia przyjęcie leków cytostatycznych. Gorączka ta wymaga hospitalizacji, dlatego każdy chory leczony chemioterapią, który zgłasza się do lekarza POZ z gorączką powyżej 38,5 stopnia powinien zostać skierowany na badania krwi.

- zaburzenia układu rozrodczego – w trakcie leczenia onkologicznego może wystąpić bezpłodność – trwała lub przemijająca. Może mieć to duże znaczenie w przypadku młodych pacjentów, którzy doświadczają przedwczesnej menopauzy lub andropauzy. Trudnym tematem jest także szkodliwość leczenia nowotworowego w trakcie ciąży ze względu na brak wystarczających danych. Przyjmuje się, że najlepiej jest odsunąć w czasie leczenie do minimum drugiego trymestru, a najlepiej do czasu zakończenia ciąży. Wiele badań wskazuje, że zakończona chemioterapia nie ma wpływu na występowanie wad wrodzonych u dzieci.

- uszkodzenia układu nerwowego – wiele leków wykazuje działanie neurotoksyczne, które może objawiać się zaburzeniami świadomości, drgawkami, niedokrwienie ośrodkowego układu nerwowego czy neuropatią. Wielu chorych doznaje parestezji, przeczulicy, bólu, drętwienia, mrowienia, nadwrażliwości na ciepło i zimno.

- uszkodzenia mięśnia sercowego - powikłania sercowo-naczyniowe są jednym z najważniejszych działań niepożądanych chemioterapii, które prowadzą do istotnego zwiększenia zachorowalności i śmiertelności. Przyczyn uszkodzenia układu krążenia jest wiele, mogą być związane zarówno ze stosowaną terapią, jak i samą chorobą. Chemioterapia ma bezpośredni wpływ toksyczny na serce, na powikłania zakrzepowo- zatorowe oraz hemodynamikę.

- uszkodzenia miąższu płucnego – objawia się jako duszność i kaszel. Również może być skutkiem leczenia, jak i samej choroby (np. guz płuca).

- uszkodzenia nerek oraz wątroby – z uwagi na to, że nerki są jedną z głównym dróg wydalających leki, a niektóre leki są potencjalnie nefrotoksyczne prowadząc do niewydolności nerek.

- obrzęki – obrzęk limfatyczny jest związany z nadmiernym gromadzeniem płynu w przestrzeniach międzykomórkowych. Widoczny dla pacjenta staje się dopiero w drugim stadium powstania – jako miękki obrzęk. W kolejnych stadiach staje się twardy i bolesny. Najczęściej dotyczy rąk, nóg, okolicy głowy. Często występuje jako powikłanie po usunięciu węzłów chłonnych. Stosowana jest fizjoterapia pacjentów z obrzękiem, która ma na celu odprowadzenie nadmiaru chłonki, pobudzenie tworzenia się krążenia obocznego i regeneracji naczyń i węzłów chłonnych, przywrócenie równowagi odpływu chłonki i zapobieganie następstwom obrzęku. Podstawą terapii przeciwobrzękowej są ćwiczenia oraz specjalistyczne rękawy. Stosuje się także drenaż limfatyczny.

- reakcje alergiczne.

POWIKŁANIA PO RADIOTERAPII

Radioterapia to metoda leczenia za pomocą promieniowania jonizującego. Dzieli się na brachyterapię (leczenie przy użyciu źródła promieniowania znajdującego się w bezpośrednim kontakcie z guzem) oraz teleradioterapię (leczenie z zastosowaniem źródła umieszczonego w pewnej odległości od tkanek). Powikłania po radioterapii mogą być wczesne, opóźnione lub przewlekłe. Najczęściej pojawia się krótkotrwały ból spowodowany obrzękiem uciskającym nerwy w leczonym obszarze oraz odczyny śluzówkowe (np. w jamie ustnej), jelitowe (biegunka), nudności, zmęczenie, podrażnienie skóry (jak łagodne lub umiarkowane oparzenie słoneczne), wypadanie włosów oraz utrata apetytu.

Objawy opóźnione to m.in. popromienne zapalenie płuc czy odczyn wątrobowy. Powikłania przewlekłe pojawiają się co najmniej 6 miesięcy po zakończeniu radioterapii, obejmują one zwłóknienia, powstawanie przetok czy inne uszkodzenia narządów, a także zwiększenie ryzyka oraz rozwój nowotworów wtórnych. Powikłania po radioterapii zależą od narządów, jakie zostały poddane leczeniu oraz samego leczenia – dawki, rodzaju promieniowania, pozostałej terapii).